ریشه بافی یا رفوگری فرش

رفوگری فرش چیست؟

رفوگری فرش چیست و در چه مواردی استفاده میشود ؟

فرش بافی هنر قدیمی و اصیل ایرانی است و فرش جزء جدا نشدنی همه خانه های ایرانی است. رفوگری فرش از هنرهای قدیمی ایرانی است که جز جدا نشدنی هنر فرش بافی می باشد. اما شاید جالب باشد که بدانید رفوگری فرش چیست؟

رفوگری عبارت است از باز آفرینی و ترمیم قسمت هایی از پارچه یا فرش که دچار آسیب دیدگی، پوسیدگی و پارگی، سوختگی، بید زدگی و غیره شده است.

.
ارزش و اهمیت رفوگری فرش وقتی مشخص می شود که خدای ناکرده فرش نفیس و با ارزش تان دچار آسیب دیدگی شود. در این زمان است که دستان معجزه گر یک رفوگر فرش متخصص و قالیشویی با تجربه به کمک فرش می آید و با ترمیم و رفوی فرش آسیب دیده جانی دوباره به فرش می بخشد.

نحوه ی رفوگری و مرمت فرش:

عمل مرمت پارگی و از بین رفتن قسمتی از فرش به صورت عرضی :

قالی را از پشت بر روی میز پهن نموده، ابتدا دو قسمت فرش را به صورت جداگانه هستند، یک قسمت را که با میخ و اگر فرش ریز بافت باشد، با سوزن از عرض بر روی چارچوب بزرگ (کارگاه) نصب می کنند. قسمت پایینی فرش را نیز به همان صورت مذکور در بالا با میخ به کارگاه می گویند. البته باید این دو تکه جدا شده از فرش به اندازه آسیب دیدگی (رجهای از بین رفته) از هم فاصله داشته باشند. سپس این دو تکه را با سوزن و نخ چله با نخ دو گره، به صورت زیگزاگ به هم می دوزند و پس از آن متناسب با نوع قالی، تارکشی و پود کشی را انجام داده و عمل گره زدن را انجام می دهند.

 

ریشه بافی

دو گره، اصولاً به منظور جلوگیری از ریختگی سر بافت صورت می گیرد. اگر سر قالی و گره های آن ریخته و ریشه ها از بین رفته باشد. (همچنانکه بعداً توضیح داده می شود) به قالی ریشه می دهند و گره های ریخته شده را متناسب با گره های قالی ترمیم کرده و سپس سر ریشه ها را دو گره می زنند.

وسایل مورد نیاز در این روش عبارت است از نخ پوک یا پود که تاب آن بسیار کم است و به راحتی پاره می شود.طریقه دو گره زدن بدین شیوه است که فرش را از قسمت ریشه ها روی اها قرار می دهند و سپس ۲ یا ۴ تار را گرفته و نخ کم تاب یا پوک را در امتداد ۴ تار اول قالی می گذارند و سپس دنباله نخ را در دست می گیرند.

بدین صورت که نخ را در دست راست قرار می دهند و با انگشت دست (انگشت کوچک و کناری) نخ را گرفته و دو دور آن را به دور انگشت وسط و اشاره می پیچند. نخ باید به صورت خمیده و تقریباً تا شده باشد.در این هنگام ۴ تار و نخ پوک را از وسط نخی که به دور انگشتان پیچیده تا حالت دایره ایجاد کند، رد کرده و انگشتان را از زیر نخ پوک خارج می کنند.سپس نخ را محکم گره زده و دوباره روی همین ۴ نخ به همان شیوه قبل گره می زنند و ۴ تار دیگر کناری را گرفته تا دنباله نخ پوک به همین روش گفته شده دو گره زده می شود.

 

ابزار و وسایل رفوگری

در این حرفه وسایل و ابزاری که مورد استفاده رفوگری قرار می گیرد، تقریباً همان نتیجه وسایل بافت قالی را به ما می دهد، و رفوگر با استفاده از این وسایل فرش را مرمت و احیا می کند.در اینجا به ذکر تعدادی از آنها می پردازیم:

شانه یادفتین :

شانه رفوگری در مقایسه با شانه بافت، دارای دندانه و تیغه های کمتری بوده و همان عمل مرتب کردن و کوبیدن گره های هر رج را به عهده دارد. به هنگام کاربرد این وسیله بایستی به کم استقامت بودن تارها توجه داشت.

 

قلاب :

از این ابزار برای کشیدن نخ خامه از میان تارها بهره می گیرند و یا آنکه جهت قراردادن نخ خامه در میان تارها که با عمل فشار توام است، استفاده می شود. شکل کلی آنها شبیه درفش کفشدوزی است. قلاب انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها عبارتست از :

قلاب پشت :

وسیله ای است که از یک میله نازک به قطر یک میلی متر (و یا بیشتر) و طول ۸-۷ سانتی متر و یک دسته چوبی مدور تشکیل شده و زائده نوک آن طوری است که می توان با آن نخ خامه را در محل مورد نظر قرار داده و به اصطلاح در میان تارها کاشت.

قلاب خواو مشهدی «قلاب خواب ( یکی از روش های رفوگری)

که زائده کوچک و ظریف نوک آن طوری است که می تواند نخ خامه را از میان تارها به طرف روی فرش بکشد. کاربرد قلاب بطور کلی جهت ایجاد گره u از پشت فرش و یا تعویض گره ها و نقشها و تمیز کاری پشت فرش پس از ئیندرمه می باشد.

چاقو :

چاقوهای مورد استفاده درکاررفو انواع مختلفی دارد، هر کدام جهت کاری مورد استفاده قرار می گیرند:

چاقو «کارد بی نوک» :

این چاقو شکل دگرگون شده چاقوی بافت است و مخصوص قالی های گره ترکی می باشد. نام عامیانه آن که در بازارفرش تبریز رایج است «کارد بی نوک» می باشد، قسمت تیز این چاقو که در بافت مورد استفاده است در رفو کند و نابرنده است.لازم به ذکر است که این تنها وسیله ای است که در رفوگری کاربرد آن همراه یک کوبه میسر است، کوبه لوله ای فلزی است به طول حداقل ۲۵ سانتی متر که یک سر آن بوسیله یک تکه شیلنگ به طول ده سانتی متر پوشیده شده است. تا هنگام کوبیدن صدای زیادی ایجاد نکند. کاربرد این وسیله بیشتر در روش دفه کاری می باشد و نیز به هنگام بافت در مرحله رفو از آن جهت ایجاد فاصله بین و یا تنظیم رج ها استفاده می کنند.

چاقو و چنگال:

نام عامیانه ی این وسیله «چنگال» می باشد. این وسیله نیز مانند کارد بی نوک دگرگون شده چاقوی بافت می باشد و قسمت تیز آن در اینجا کند و نابرنده می باشد. این وسیله کاربرد بیشتری در رفوگری دارد، و مدت زمان بیشتری در دست رفوگر قرار دارد.کاربرد این وسیله در عملیات ده کاری و بیرون کشیدن تارها و تیره های پاره پوسیده و نیز شکافتن گره های غلط بافته شده می باشند.

چاقوی بافت :

وسیله آشنای هر قالی باف بوده و مرغوبترین نوع آن برای رفو، چاقویی است که فاصله بین قسمت چاقو و تیز آن با قلاب نوک آن درازتر باشد، و در بافت گره های رفو و گذراندن القاج کلفت و نازک استفاده می شود.

سوزن :

سوزن مورد استفاده در رفوگری از جهت قطر دارای انوع و نمره های مختلف است، سوزن رفوگری از لحاظ جنس محکمتر و مقاوم تر از سوزن های معمولی بوده و خاصیت فلزی دارد و شکننده نمی باشد. کاربرد سوزن در تونه کشی و پود کشی و کوبلن زنی و شیرازه زنی می باشد، و بایستی سوزن رفوگری ظریف و نازک تر بوده، سوراخ انتهای آن دراز و بیضی شکل باشد، ته گرد و دایره مانند کار گذراندن نخ را آسان می کند، ولی در جایگزین کردن تارهای نو، انسجام و نظم گره ها را به هم می زند.

دستگاه چوبی یا دار رفوگری (چار چوب) :

یکی از وسایل اصلی و مهم رفوگری است و در اصل وظیفه دار قالی را به عهده دارد، و از اندازه کوچک ۳۰۳۰ سانتی متر تا اندازه بزرگ برای سربافی به اندازه ۳ تا ۴ متر و عرض ۷۰ سانتی متر یا بیشتر به کار می رود. لازم به ذکر است که این چارچوبها در ابعاد کوچک جهت رفو به کار می رود اما ابعاد بزرگتر آن در دفه کاری کاربرد دارد، چارچوب های مخصوص دفه کاری هر چه ضخیم تر باشد مرغوبتر و عمر بیشتری خواهد داشت، و برای ساخت این وسیله از چوب های نرم استفاده می شود، تا کوبیدن و کشیدن آن آسانتر باشد.

قاشین gashin :

وسیله ای که بعد از بافت قسمت آسیب دیده از آن استفاده می شود تا در هم رفتگی پرزها را باز کند، ابزاری است فلزی و با دندانه های درشت در لبه آن، شکل اره ای آن نیز وجود دارد.

کیله برس قالی :

ابزاری است مانند برس سیمی ولی ظریف تر از آن که با سوزن های ریز و کوتاه، در حدود نیم سانتی متر که به صورت نواری به عرض سه تا پنج سانتی متر و طول ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر مشخص می شود و با کشیدن روی قسمتهای پرداخت شده پرزها را مرتب کرده، اضافه را بیرون می آورند.

قیچی  :

قیچی مورد استفاده در رفو دو نوع می باشد:

قیچی معمولی یا صاف :

که تیغه ها و بازوهای این نوع قیچی  در یک امتداد قرار داشته و برای بریدن شیرازه و کوتاه کردن ریشه ها به کار می رود و در مواردی نوک تیغه ها به سمت بالا انحنا داشته و برای ظریف کاری و قطع کردن نخ های اضافی سطح قالی و سرنخ زنی به کار می رود.

قیچی پرداخت:

در این قیچی بازوها حدود سه سانتی متراز تیغه ها بالاتر بوده و رفوگر می تواند با تسلط به پرداخت مورد نظر برای انجام کار رفو بپردازد.

انبردست یا دم باریک:

در واقع بیشتر از دم باریک استفاده می شود و از آن برای فرو بردن و بیرون کشیدن سوزن در مراحل مختلف استفاده می شود.

سوزن شیرازه:

که برای شیرازه دوزی در قالی مورد استفاده قرار می گیرد.

تخته شیب دار:

بریا نصب کردن قسمت پاره فرش و محکم و صاف کردن سوراخ قالی.

موم:

که برای کشیدن بر روی تار و پود تار تابیده استفاده می شود تا تاب تار خوابیده و به راحتی وارد قال شود.

انگشتانه (ابزارهای رفوگری) :

انگشتانه برای سهولت کار رفوگران وآسیب ندیدن انگشتان دست از آن استفاده می شود.

درفش :

برای بیرون آوردن یا داخل نمودن تار، پود و پرز قالی

میخ کش :

برای درآوردن میخ از قالی تخته و کارگاه و یا از تخته شیب دار.

از دیگر وسایل مورد نیاز  رفوگری می توان به تخته، اتو، سنگ چاقو تیز کن، چکش، انگشتانه، میخ، نوار چرمی، و گازانبر، شیشه یا بطری جهت زیرکار (در مورد سوزن کشی کردن) نام برد، ضمن آنکه از موم هم استفاده می کنند و سوزن را به موم می زنند تا راحت تر در مغز قالی فرو رود.