شیرازه دوزی چیست ؟
به نوارهایی که در دو طرف طولی فرش از ابتدا یا انتها قرار دارند شیرازه یا کنارپیچ فرش گفته می‌شود. این بخش از فرش در بافته‌های جدید معمولاً لوله‌ای شکل و کاملاً مدور است، اما در فرش‌های قدیمی به ویژه فرش‌های عشایری و روستایی ایران، به شکل نواری به عرض ۲ الی ۴ سانتیمتر بوده است. شیرازه‌های فرش همچون یک قاب، فرش را احاطه کرده و علاوه بر زیبایی آن باعث استقامت لبه‌های طرفین فرش در مقابل ساییدگی و همچنین مقاومت فرش در مقابل ورود آب یا مایعات جاری می‌گردد. بررسی بسیاری از قالیچه‌ها و دست‌بافته‌های قدیمی نشان می‌دهد که بافندگان برای محافظت بیشتر فرش، به جای الیاف پشم از موی بز برای شیرازه استفاده می‌کرده‌اند. زیرا موی بز مقاوم‌ترین الیاف حیوانی است که رطوبت از آن عبور نمی‌کند و همچنین حشراتی از جمله بید که الیاف فرش را به سهولت می‌جوند، نمی‌توانند آنها را جویده و به داخل فرش نفوذ نمایند.
شیرازه در گوشه های طولی فرش قرار دارد . شیرازه را به منظور حفاظت از پارگی کنارهای فرش استفاده میکنند . بهترین گزینه جهت محافظت از را میتوان استفاده از شیرازه های چرم نام برد . که بیشترین کیفیت نصبت به دیگر نوع رقبای نوع خودشون دارند . شیرازه ها رو باید همیشه به سه نوع و باید به شیوه زیر ترمیم گردد. در کل ۳ نوع شیرازه در قالی وجود دارد که به شرح ذیل نامیده می شوند.
۲٫ شیرازه دوزی منفصل
چنانچه در قالی قسمت ساده باف آن کم باشد و یا اصلاً نداشته باشد و یا مانند قالی های تبریز، شیراز باشد، پس از پایین آوردن قالی از دار، آنرا با استفاده از روش شیرازه منفصل، شیرازه پیچی می کنند. این نوع شیرازه در بازار به صورت متری برای فروش وجود دارد. چنانچه بخواهیم خود آنرا تهیه کنیم باید به صورتی که شرح داده می شود عمل کرد: نخست چند لا چله را متناسب با چله قالی و با طول کمی بیشتر از طول فرش انتخاب می کنند و خامه ای را که از لحاظ رنگ، جنس و ضخامت متناسب با خامه زیمنه قالی باشد تهیه کرده و به صورت دو لا به دور این ۳ یا ۴ لا نخ چله قالی به صورت دورانی می پیچند. لازم به یادآوری است، بعد از هر ۱۰ سانتیمتر پیچیدن، خامه را با کمک سون در داخل خامه پیچیده شده داخل کرده و آن را گم یا محو می کنند؛ دوباره خامه همرنگ خامه قبلی را برداشته و پیچیدن خامه به دور چله را ادامه می دهند. جهت اتصال شیرازه منفصل در این روش قالی را بر روی زمین پهن می کنند، کناره قالی را باقیچی تمیز و صاف نموده، شیرازه را در کناره قالی قرار می دهند. سپس با سوزنی که با نخ متناسب با رجشمار قالی انتخاب و آماده شده است (به شیوه ای که در قسمت انتخاب نخ خواهیم گفت) همراه می کنند و سر آن را گره زده و شیرازه را به قالی می دوزند. روش دوخت زدن به این صورت است که شیرازه پیچیده شده را کنار قالی قرار می دهند، سوزن را در داخل اولین رج بشیرازه دوزید از گلیم باف و ۵ یا ۶ رج قبل از لبه به داخل فرو می کنند و سپس سوزن را در امتداد پود حرکت داده و آن را داخل شیرازه قالی می کنند. پس از آن، سوزن را خارج کرده و دوباره از همان محلی که از شیرازه خارج شده بود، مجدداً از نوع وارد شیرازه می کنند. یا اینکه سوزنی را به صورت مایل در داخل شیرازه حرکت داده و در داخل رج دوم از گلیم قالی می کنند و سوزن را ۷ یا ۸ رج از لبه قالی حرکت داده و سپس از آنجا خارج می سازند. لازم به یادآوری است که، وارد و خارج نمودن سوزن همیشه نباید در هر رج از یک رج مشخص قالی باشد، بلکه هر دفعه یک یا دو رج پایین تر و یا بالاتر دوخت انجام می دهند.
۳٫ شیرازه دوزی حصیری
بیشتر قالیهای روستایی و عشایری، به ویژه قالیهای قشقایی در شیرازه بافی، از شیرازه حصیری استفاده می کنند. بهتر است، در این نوع شیرازه، نخست شیرازه را به طور جداگانه تهیه کرده و سپس مانند روش شیرازه منفصل آن را دوخت می زنند . روش کاربه این صورت است که ابتدا ۴ عدد میخ را به صورت دو به دو، با فاصله ای به طول شیرازه قالی – البته کمی بیشتر – برروی زمین نصب می کنند، سپس خامه پشمی را در سوزن شیرازه داخل نموده و خامه را به صورت دو لا کنار هم قرار می دهند. میخهای رو به روی هم را با نخ چله متناسب با شیرازه قالی، که غالباً پشمی است، به صورت رفت و برگشت رو به روی میخها حرکت می دهند. به صورتی که روی هر دو میخ رو به روی هم، یک نخ چله به صورت رفت و برگشت به دور هر میخ، خامه را گره زده و دوباره روی دو میخ کناری تر بعد ازهر رفت و برگشت انتهای چله را گره می زنند. سپس سوزن نخ شده با خامه را به صورت دو تار از زیر و دو تار از رو عبور می دهند و دفعه بعد تاری که از روی خامه رد شده است، خامه را از زیر آن رد می کنند و از روی تار که بار اول خامه از زیر آن رد شده بود، این بار خامه را از روی آن رد می کنند. آنگاه ابتدای خامه را در زیر خود خامه پنهان می سازد تا مشخص نباشد. در صورتی که شیرازه فرش معیوب باشد، ولی تارهای شیرازه سالم و بدون عیب است، خامه های پیچیده شده به دور تارها باید با نوک قیچی بریده و از شیرازه جدا شود و از نو خامه هم رنگ متن فرش به صورت دورانی شیرازه دوزی شود.